De Arabische Lente onbegrepen?

In zijn artikel van maandag op DDS “ISIS-terreur geworteld in islamitische cultuur” gaat Leon de Winter in op de culturele roots van de islamitische radicalisering. De Winterss conclusie is dat de kiem tot radicalisering zit in de algemene culturele waarden van migranten en/of moslims in het algemeen.

Die waarden botsen volgens De Winter op de westerse waarden, omdat de Koran is gebouwd op drie contrasten (man-vrouw, gelovige-ongelovige, meester-slaaf), terwijl diezelfde  contrasten in het  geïndividualiseerde Westen min of meer zijn  opgeheven. Vandaar de voortdurende culture-clash, als ik Leon de Winter’s column zo mag samenvatten.

Nu moet ik beginnen te stellen, dat ik zelf absoluut geen deskundige ben als het gaat om de Islam en tevens  dat ik graag de opiniestukken van Leon de Winter lees. Ik heb daarom weinig af te dingen op deze analyse van De Winter, maar zou wel de aandacht willen vestigen op een ander aspect. Ongeveer een jaar geleden las viel mijn aandacht op een artikel van Fraser Nelson in The Telegraph met de titel: “It is capitalism, not democracy, that the Arab World needs most”.  In dit artikel beroept Fraser Nelson zich op het werk van Hernando de Soto, een Peruviaanse econoom, die de oorzaken van de Arabische Lente diepgaand heeft onderzocht.

Kort gezegd komt de stelling van De Soto erop neer dat het Westen de Arabische Lente volkomen verkeerd heeft geïnterpreteerd als een roep om (westerse) democratie, terwijl het eigenlijk een roep was om vrijheid, waaronder vooral te verstaan is economische vrijheid. De Soto onderzocht 64 pogingen tot zelfmoord in de Arabische wereld (waaronder de beroemde zelfverbranding van de straatverkoper Mohamed Bouazizi) en kwam tot de conclusie dat bijna al deze tragische gevallen te maken hebben met economische oorzaken, zoals kleine ondernemers die wanhopig waren geworden door corruptie, gebrek aan toegang tot kapitaal en vergelijkbare oorzaken, die hun bestaan als ondernemer onmogelijk maakten. Zie ook dit artikel van De Soto in The Wall Street Journal van februari 2013.

Als ik het mezelf makkelijk zou maken, zou ik kunnen roepen “It’s the economy, stupid”, versus Leon de Winter’s “It’s the culture, stupid”.  Nu snap ik ook wel dat het ingewikkelder is, want het gebrek aan economische vrijheden in de islamitische landen heeft vermoedelijk culturele  en/of religieuze oorzaken (het verbod op rente heffen volgens de Koran is waarschijnlijk de meest bekende). Je kunt het één dus niet los zien van het ander. Kijk je alleen naar het culturele aspect, dan is er de valkuil van fatalisme(“ze zijn nu eenmaal zo, er valt niets aan te veranderen, tenzij de massa de Islam afzweert”)  . Kijk je alleen naar het economische aspect, dan zul je al snel in de culturele valkuil trappen.  Economische hervormingen werken namelijk niet, als ze niet gedragen worden door de bevolking, die op haar beurt weer zwaar beïnvloed door religie. Een vicieuze cirkel dus.

In ieder geval lijkt het mij verstandig dat we in het Westen definitief afscheid nemen van het naïeve idee (belichaamd door de politiek van zowel de V.S. als de E.U.) dat democratische hervormingen werken in islamitische landen zonder voorafgaand een gedegen aanpak van de wezenlijke oorzaken van sociale en economische instabiliteit, zoals: een slecht werkend economisch systeem, gebrek aan economische vrijheden (eigendomsrechten) en gebrek aan juridisch en institutioneel kader, een zwakke middenklasse, een corrupte overheid, etc. Pas als al deze zaken goed op de rit staan, zal de democratie ook in het Midden-Oosten een zekere basis en kans van slagen hebben. Er zal dus gewerkt moeten worden in een andere volgorde!

Dit betekent volgens mij dat het Westen in het beleid ten aanzien van het Midden-Oosten zal moeten zoeken naar een tussenweg tussen enerzijds het  oude beleid van het steunen van “verlichte dictators” (dit was het westers beleid t.a.v. het Midden-Oosten van de jaren zestig tot ca. 2011, dit zal echter niet meer geaccepteerd worden door de bevolking in het huidige transparantie- en internet  tijdperk) en anderzijds het naïef en totaal onvoorbereid streven naar een “democratie naar westers voorbeeld,” wat de basis is geweest van het catastrofale Midden-Oosten beleid van Obama en eigenlijk ook al van Bush, met name met betrekking tot Irak (het willen vestigen van een liberale democratie aldaar door het illustere gezelschap Bush, Rumsfeld, Cheney en Wolfowitz ).

De rampzalige gevolgen van het falende beleid van zowel Bush als Obama  worden met de dag duidelijker  (zoals opkomst van ISIS in Irak, oneindige burgeroorlog in Syrië en de vorming van weer een dictatuur in Egypte). Het lijkt me tijd om andere wegen te bewandelen.